ولایت مدار

بر اساس دلائل عقلی و نقلی و شواهد تاریخی، مسلمانان معتقداند که پیامبران و جانشینان آنان، از بین توده‏های مردم هستند؛ هم‏چنان که قرآن کریم در آیات بسیاری به این مسأله تصریح کرده است؛ از جمله:
1ـ:« هو الذی بعث فی الامیین رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و...»(سوره جمعه، آیه 2).
2ـ:« قل انّما انا بشر مثلکم یوحی الیّ انّما الهکم اِلهٌ ..»(سوره کهف، آیه آخر).
در آیه اول این سوره فرموده است:«خداوند منان از بین مردم اُمّی به رسالت مبعوث فرمود تا آیات الهی را برای آنان بخواند و آنان راتزکیه نماید و به آنان کتاب و حکمت الهی را بیاموزاند». و در آیه آخر به پیامبر(ص) می‏فرماید:«بگو من نیز بشر و انسانی هستم مانند شمابا این تفاوت که به من وحی می‏شود و جبرئیل بر من نازل می‏گردد و ...».
3ـ آیه 6 سوره «فصلت» و آیه 11 سوره ابراهیم(ع) نیز در این زمینه است.
هم‏چنین در آیاتی از قرآن نقل شده است که مشرکان و کافران ما برای این که مردم را از اطراف پیامبران پراکندهکنند، به آنان می‏گفتند:شماها چرا از کسانی که مانند خود شما هستند و مانند شما خواب و خوراک دارند و در کوچه وبازار تردد می‏نمایند، پیروی می‏کنید. این مطلب را در آیات زیر می‏توانید ملاحظه فرمایید:آیه 15 سوره «یس» ؛ آیه 24سوره «مؤمنون» ؛ آیه 10 سوره مبارکه «ابراهیم(ع)».
پس اولی الامر، از خود مردم و در بین مردم هستند که باید مردم طبق شرایط و دستوراتی که خداوند به آنان فرمودهاست آنان را شناسایی کنند و در امر دین و دنیای خود از آنان پیروی نمایند. به نظر شیعه و بیشتر دانشمندان ومحققان، اولی الامر کسی جز اهل بیت پیامبر(ص) (و یا کسانی که بنا بر معرفی آنان دارای این سمت شوند) کسی دیگری نمی‏باشد.

تأملی در مفهوم «ولایت»

مطلبی که مناسب است در این جا کمی درباره آن تأمل کنیم این است که اصولا منظور از ولایت خدا، ولایت پیامبر (صلی الله علیه وآله) و ولایت ائمه معصومین(علیهم السلام) چیست؟ برای پاسخ به این سؤال ابتدا باید یادآور شویم که معمولا همه واژه های یک زبان عیناً به زبان دیگر قابل ترجمه نیست. کسانی که با زبان شناسی و زبان های مختلف آشنا هستند و یا دستی در ترجمه دارند به این مطلب واقفند. برای مثال، گاه در ترجمه یک لغت از زبانی به زبان دیگر نمی توان یک کلمه که به طور دقیق آن واژه را به زبان دیگر برگرداند پیدا کرد و باید از دو یا چند کلمه کمک گرفت. یکی از واژه هایی که در برگردان از فارسی به عربی چنین مشکلی دارد واژه «ولایت» است.

«ولایت» را گاه به «دوستی» ترجمه می کنند. اگر این معنا را بگیریم، اهل ولایت کسانی هستند که اهل بیت(علیهم السلام) را دوست می دارند. گاهی نیز «ولایت» را به «اطاعت» معنا می کنند. طبق این معنا، اهل ولایت یعنی کسانی که از اهل بیت(علیهم السلام) اطاعت می کنند. گاه نیز این کلمه را به «نصرت»، «سرپرستی» و... معنا می کنند.

قرآن کریم در موارد متعددی این کلمه را به کار برده است؛ مثلا می فرماید: ولیّ شما تنها خدا و پیامبر او است و کسانی که ایمان آورده اند، همان کسانی که نماز به پا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند... .1 مصداق این «ولیّ»، حضرت امیر(علیه السلام) و پس از آن، ائمه معصومین(علیهم السلام) هستند. اکنون این پرسش مطرح است که «ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) » و «ولایت ائمه(علیهم السلام) » به چه معنایی است؟

اگر ولایت را در این قبیل آیات به معنای «دوست داشتن» بگیریم، در عالم اسلام افرادی که از این ولایت محروم باشند بسیار کم هستند؛ حتی می توان گفت امروزه دیگر اثری از چنین افراد و گروه هایی وجود ندارد و نسل آنان منقرض شده است. در زمان های گذشته عده ای به عنوان «ناصبی» یا «خارجی» با اهل بیت(علیهم السلام) سر آشتی نداشتند و با آنان دشمنی می ورزیدند. به هر حال، در مورد چنین کسانی باید در اصل ایمانشان نسبت به خدا و پیامبر(صلی الله علیه وآله) شک کرد. با توجه به توصیه ها و سفارشاتی که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) درباره اهل بیت(علیهم السلام) فرموده است، به طور طبیعی همه افرادی که به پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ایمان دارند، بایستی اهل بیت: را نیز دوست داشته باشند.

در هر صورت، امروزه به سختی می توان مسلمانی را یافت که ولایت به معنای دوستی اهل بیت(علیهم السلام) را نداشته باشد. بنده با مسلمانان کشورهای مختلف تماس و معاشرت داشته ام و از نزدیک دیده ام که همه آنان به اهل بیت(علیهم السلام) علاقه دارند. برخی از این مسلمانان که از برادران اهل تسنن هستند، در مقام محبت و اظهار دوستی حتی از ما شیعیان پیشی می گیرند. یک بار به اتفاق متولی آستانه حضرت معصومه(علیها السلام) به کشور مالزی سفر کرده بودیم. در یکی از روزها صبحانه را مهمان یک روحانی سنّی مذهب از اهل مصر بودیم. در مجلس ما مهمان دیگری از اهل مصر نیز حضور داشت. مهمان مصری قصیده ای در مدح اهل بیت(علیهم السلام) خواند که بنده و متولی آستانه حضرت معصومه(علیها السلام) هر دو به گریه افتادیم. آری، یک سنّی مذهب در یک کشور غریب، در مدح حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و اهل بیت(علیهم السلام) شعری آن چنان زیبا و عالی می سراید که انسان را تحت تأثیر قرار می دهد! در همین سفر به یکی از شیوخ اهل سنّت که اهل مصر بود و از طرف «رابطه العالم الاسلامی» ـ وابسته به عربستان ـ در محلی به کار فرهنگی و تبلیغی مشغول بود، گفتم: گویا شما به اهل بیت(علیهم السلام) علاقه داشته و آنان را دوست می دارید؟ در پاسخ گفت: چه می گویی؟! صحبت از دوستی می کنی! نحن مفتونون ب اهل البیت ؛ ما شیفته و شیدای اهل بیت(علیهم السلام) هستیم!

بنابراین اگر «ولایت» به معنای «دوستی» باشد به زحمت می توان کسی را یافت که ادعای اسلام داشته باشد و در عین حال اهل بیت پیغمبر را دوست نداشته باشد. البته در صدر اسلام منافقانی یافت می شدند که در ظاهر به پیامبر(صلی الله علیه وآله) اظهار علاقه می کردند، ولی در واقع به پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) ایمان نداشتند و به همین دلیل نیز رابطه آنان با اهل بیت پیامبر خوب نبود.

به هر حال، در مسأله ولایت، امری بالاتر و فراتر از دوست داشتن اهل بیت(علیهم السلام) مطرح است و مقصود از ولایت اهل بیت (علیهم السلام) تنها اظهار محبت و دوست داشتن آنها نیست.